1. علم رجال از نیمه‌های قرن 2 و بین اهل سنت شروع شد. شیعه هم طبیعتاً علم رجال نداشت. هدف رجال این بود که حدیث را از سال مثلاً 150 به رسول خدا (صلی الله علیه و آله) برسانند و شیعه مستقیم از امام صادق (علیه السلام) به رسول خدا (صلی الله علیه و آله) می‌رساند. اولین کتاب رجال ما مال عبد الله بن جبلة (219 هـ) است که واقفی و در زمان امام جواد (علیه السلام) است. واقفی‌ها مثل اهل سنت احتیاج به رجال پیدا کردند. اولین کسی که بحث از رجال دارد - اول من فتّش عن الرجال - شعبة بن الحجاج است.(1) این مرحله ابتدا توثیق و تضعیف بود و حدود 50 سال بعد طبقات مطرح شد. کم‌کم تمیز مشترکات و بعد مؤتلَف و مختلَف(2) مطرح شد. اینها در رجال بحث شد.
2. روایت «إنّما یحلّل الکلام ویحرّم الکلام» در «کافی» مطبوع از خالد بن نجیح است، لکن گفته شده در برخی نسخش «خالد بن حجاج» است و در «تهذیب» هم «خالد بن حجاج» است. ظاهراً «خالد بن حجاج» نوعی تصحیف بوده و در طول زمان انجام شده و در نسخۀ اصل «خالد بن نجیح» بوده.
به ذهن ما می‌آید که با توجه به «تهذیب» خالد بن حجاج را در حاشیۀ «کافی» نوشته‌اند و این نسخه بدل شده. الآن در کتاب «جامع الحدیث» از «کافی» فقط «خالد بن نجیح» و از «تهذیب» فقط «خالد بن حجاج» نقل کرده. اینها خیال می‌کنند «کافی» دو نسخه دارد.
مرحوم نجاشی دربارۀ کلینی دارد: «أوثق الناس فی الحدیث وأثبتهم فیه»(3) ایشان و مرحوم صدوق ظرافت‌ها را فوق‌العاده رعایت کرده‌اند. از قرن 10 مرحوم شهید ثانی اولین کسی است که ملتفت شد گاهی حدیث سنداً و متناً با آنچه در «کافی» آمده فرق می‌کند. «المناقشة فی أسانید الکافی حرفة العاجز» هم از آقای نایینی است. صاحب «حدائق» هم چند بار این عبارت را آورده که «قلما یخلو حدیث من أحادیثه من علة فی سند أو متن»(4) و منشا این امر عدم دقت صاحب «وسائل» است.
این جا شیخ «خالد بن حجاج» آورده. آقایان دقت نکرده‌اند مرحوم کلینی که آورده: «علی بن إبراهیم، عن أبیه، عن ابن أبی عمیر، عن یحیى بن الحجاج، عن خالد بن نجیح»(5) ، خب ابرهیم بن هاشم نسخ کوفی و عراقی را از کوفه به قم آورده‌اند. در نسخۀ ابراهیم بن هاشم «خالد بن نجیح» بوده. شیخ از «کافی» نقل نکرده، بلکه گفته: «عنه (الحسین بن سعید)، عن ابن أبی عمیر، عن یحیى بن الحجاج، عن خالد بن الحجاج»(6) این کمال دقت شیخ است وگرنه نسخه را با «کافی» یکی می‌کرد. در کتاب حسین بن سعید «خالد بن حجاج» بوده. کلینی نسخۀ ابراهیم بن هاشم و شیخ نسخۀ حسین بن سعید است.
ما برخورد فهرستی با روایت داریم و علما برخورد رجالی. مرحوم کلینی نسخۀ ابراهیم بن هاشم دارد و مرحوم شیخ کتاب حسین بن سعید را و این دقت شیخ است. نسخه بدل نیست و دو نسخۀ مستقل است.
(حضرت آیت الله استاد حاج سید احمد مددی ، خارج فقه، 25/ 6/ 1398)
(1) تقریب التهذیب 1: 418/ 2798.
(2) که در لفظ مثل هم نوشته می‌شد. در واقع دنبال ضبط کلمه بودند.
(3) شیخ أصحابنا فی وقته بالری ووجههم، وکان أوثق الناس فی الحدیث وأثبتهم. [فهرست اسماء مصنفی الشیعة (رجال النجاشی): 377/ 1026]
(4) الحدائق الناضرة 3: 156 و7: 120.
(5) الکافی 5: 201/ 6، باب الرجل یبیع ما لیس عنده.
(6) تهذیب الأحکام 7: 50/ 216، باب البیع بالنقد والنسیئة.
#فهرست
#شیخ
#صاحب حدائق
#مرحوم نایینی
#نایینی
#نقل از مصدر
درباره این سایت